Pojęcie „Ja” – podejście poznawcze do osobowości koncentruje się na pojęciu „Ja” – czyli obrazie własnej osoby. Pojęcie „Ja” powstaje w wyniku postępującego rozróżnienia między tym, co dotyczy naszej osoby, a tym, co dotyczy świata zewnętrznego. To rozróżnienie nie jest w pierwszym okresie życia zbyt silne, w związku z tym dziecko wykazuje skłonność do przypisywania otoczeniu własnych pragnień i potrzeb.
„Straszny dwulatek” – dziecko, które zdobywa świadomość własnego „Ja”. Ta odrębna osoba pierwszy raz świadomie mówi „nie” i sprawdza, co to „nie” spowoduje.
Wiedza dotycząca „Ja”:
– właściwości fizyczne
– emocjonalność
– sprawność
– uzdolnienia
– wady i zalety
– przekonania na własny temat
– kompetencje społeczne
– pierwotne role społeczne
Wiedza na temat „Ja” to rodzaj autoportretu. Nie wszystkie obszary „Ja” są jednakowo rozwinięte. „Ja” jest wielopostaciowe i ma ciągłość w czasie – jacy jesteśmy teraz, jacy byliśmy, jacy możemy być w przyszłości. Kiedyś sądzono, że „Ja” to monolit, jednak tak naprawdę jest zmienne, zależnie od naszych doświadczeń.